NEN 3140 is een essentiële norm voor het veilig werken met en rondom elektrische installaties in het laagspanningsgebied. Elektriciteit is onmisbaar in vrijwel elke werkomgeving, maar brengt ook risico’s met zich mee, zoals elektrocutie, kortsluiting en brandgevaar. Om deze risico’s te beperken en de veiligheid van medewerkers te waarborgen, biedt NEN 3140 duidelijke richtlijnen voor gebruik, beheer en onderhoud van elektrische installaties.

Veel organisaties vragen zich af of het naleven van deze norm wettelijk verplicht is, en wat de inhoud ervan precies behelst. In dit blog geven we een helder en praktisch overzicht van de betekenis van NEN 3140, de juridische status ervan, en waarom het verstandig is deze norm in de dagelijkse praktijk toe te passen.

Wat is NEN 3140?

NEN 3140 is een Nederlandse norm die voorschriften geeft voor het veilig beheren, gebruiken en onderhouden van elektrische installaties in het laagspanningsgebied (tot 1000 V wisselspanning of 1500 V gelijkspanning). De norm is bedoeld voor bedrijven en instellingen waar medewerkers beroepsmatig met elektrische installaties werken, zoals in de industrie, bouw, zorg en onderwijs.

De norm beschrijft onder andere:

  • Hoe installaties veilig moeten worden beheerd;
  • Welke procedures gevolgd moeten worden bij werkzaamheden;
  • Welke keuringen en inspecties nodig zijn;
  • Welke verantwoordelijkheden er binnen een organisatie liggen.

Het doel van NEN 3140 is het voorkomen van ongevallen en schade door elektriciteit, en het waarborgen van een veilige werkomgeving.

Is NEN 3140 wettelijk verplicht?

Hoewel NEN 3140 zelf geen wet is, is de toepassing ervan in de praktijk wél juridisch relevant. De Arbowet verplicht werkgevers om te zorgen voor veilige arbeidsomstandigheden. Daarbij wordt verwacht dat zij gebruikmaken van erkende normen en richtlijnen — en NEN 3140 is de standaard op het gebied van elektrische veiligheid.

De Arbeidsinspectie hanteert NEN 3140 als toetsingskader. Bij een inspectie wordt gekeken of een organisatie werkt volgens deze norm. Voldoe je hier niet aan, dan kun je als werkgever aansprakelijk worden gesteld bij incidenten en kunnen boetes of sancties volgen.

Kortom: NEN 3140 is niet letterlijk wettelijk verplicht, maar het naleven ervan is feitelijk noodzakelijk om aan de wet te voldoen.

Voor wie is NEN 3140 relevant?

De norm is van toepassing op alle organisaties die gebruikmaken van elektrische installaties en arbeidsmiddelen. Dit geldt niet alleen voor technische bedrijven, maar ook voor kantoren, scholen, zorginstellingen en winkels. Zelfs een eenvoudige verlengkabel of koffiemachine valt onder de reikwijdte van NEN 3140 als deze beroepsmatig wordt gebruikt.

Specifieke doelgroepen zijn onder andere:

  • Installateurs en onderhoudsmonteurs;
  • Technische dienstverleners;
  • Werkgevers met elektrische apparatuur op de werkvloer;
  • Veiligheidscoördinatoren en preventiemedewerkers.

Rollen en verantwoordelijkheden binnen NEN 3140

Om de norm goed toe te passen, introduceert NEN 3140 twee belangrijke functies:

  • Installatieverantwoordelijke (IV): Verantwoordelijk voor het beheer van de elektrische installatie. Stelt het veiligheidsbeleid op, ziet toe op naleving van procedures en bepaalt wie bevoegd is om werkzaamheden uit te voeren.
  • Werkverantwoordelijke (WV): Verantwoordelijk voor de uitvoering van werkzaamheden aan of nabij elektrische installaties. Zorgt dat medewerkers veilig werken en dat de juiste maatregelen worden genomen.

Het aanwijzen van deze rollen is essentieel om de veiligheid te waarborgen en de norm correct toe te passen.

Keuringen en inspecties volgens NEN 3140

Een belangrijk onderdeel van NEN 3140 is de periodieke keuring van elektrische arbeidsmiddelen en installaties. Denk aan:

  • Elektrisch handgereedschap;
  • Verlengsnoeren en stekkerdozen;
  • Machines en apparaten;
  • Verdeelinrichtingen en schakelkasten.

De keuring moet worden uitgevoerd door een deskundig persoon en worden vastgelegd in een rapport. De frequentie van keuringen hangt af van het type middel, de gebruiksintensiteit en de werkomgeving. In sommige gevallen is een jaarlijkse keuring vereist, in andere situaties volstaat een keuring eens per drie of vijf jaar.

Voordelen van werken volgens NEN 3140

  • Veiligheid: Je verkleint de kans op ongevallen, letsel en schade.
  • Wettelijke zekerheid: Je voldoet aan de Arbowet en voorkomt juridische problemen.
  • Verzekeringstechnisch voordeel: Veel verzekeraars eisen keuringen volgens NEN 3140; ontbrekende keuring kan tot afwijzing van claims leiden.
  • Professionele uitstraling: Je toont aan dat je veiligheid serieus neemt, wat vertrouwen wekt bij opdrachtgevers en medewerkers.

Gevolgen van het negeren van NEN 3140

  • Boetes van de Arbeidsinspectie;
  • Aansprakelijkheid bij ongevallen;
  • Stillegging van werkzaamheden;
  • Reputatieschade;
  • Verlies van opdrachten of verzekeringsdekking.

Elektrische veiligheid is geen bijzaak, maar een fundamenteel onderdeel van professioneel en verantwoord ondernemen.

Conclusie

Hoewel NEN 3140 niet letterlijk in de wet is opgenomen, speelt de norm een belangrijke rol in het waarborgen van elektrische veiligheid op de werkvloer. De Arbowet verplicht werkgevers om veilige arbeidsomstandigheden te creëren, en NEN 3140 biedt een concrete invulling van die verplichting. Door de richtlijnen van de norm te volgen, kunnen organisaties risico’s zoals elektrocutie, brand en kortsluiting aanzienlijk verkleinen.

Het naleven van NEN 3140 draagt bij aan een gestructureerde en veilige werkomgeving, waarin verantwoordelijkheden duidelijk zijn belegd en arbeidsmiddelen regelmatig worden gecontroleerd. Dit is belangrijk voor de veiligheid van medewerkers, de continuïteit van bedrijfsprocessen en het voldoen aan wettelijke eisen.

Voor organisaties die werken met elektrische installaties is het daarom verstandig om NEN 3140 als leidraad te hanteren. Het biedt houvast, duidelijkheid en helpt bij het voorkomen van incidenten en juridische complicaties.

Info over NEN 3140   Bekijk NEN 3140 VOP-cursussen